پرورش ماهی در قفس‌های دریایی یکی از روش‌های مدرن و پایدار آبزی‌پروری محسوب می‌شود که در بسیاری از کشورها به‌عنوان یک راهکار برای تأمین پروتئین سالم و کاهش فشار بر ذخایر طبیعی ماهیان به کار گرفته می‌شود. اما موفقیت در این صنعت وابسته به عوامل مختلفی از جمله انتخاب محل مناسب برای استقرار قفس‌های پرورش ماهی است.
بررسی دقیق پهنه دریایی (Site Survey) قبل از احداث مزرعه‌های پرورش ماهی در قفس، از اصول اولیه و ضروری راه‌اندازی یک مزرعه موفق و پایدار است. این بررسی شامل مطالعات هیدروگرافی، توپوگرافی، ژئوتکنیک، بررسی شرایط بیولوژیکی، جریانات دریایی، جزر و مد و سایر عوامل محیطی است که تأثیر مستقیمی بر عملکرد و ایمنی قفس‌های پرورش ماهی دارند.
با این حال، نادیده گرفتن این مطالعات به دلیل هزینه‌های اولیه آن، می‌تواند خسارات جدی مالی و عملیاتی در آینده ایجاد کند. در این مقاله، به اهمیت مطالعات پهنه دریایی، عوامل مؤثر در مکان‌یابی مزارع پرورش ماهی و محاسبات ضروری برای طراحی سیستم مورینگ خواهیم پرداخت.
چرا باید قبل از احداث مزرعه، مطالعات دریایی انجام شود؟
انتخاب نادرست محل قفس‌های پرورش ماهی می‌تواند منجر به مشکلات متعددی از جمله جابجایی لنگرها، فرو رفتن قفس‌ها در یکدیگر، پاره شدن تورها و کاهش کیفیت محیط زیست دریایی شود. به همین دلیل، قبل از طراحی و احداث یک مزرعه پرورش ماهی در قفس، لازم است که مکان‌یابی دقیق انجام شود.
برخی از فاکتورهای کلیدی که در این مطالعات مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از:
✔ وضعیت باد و طوفان و تأثیر آن بر پایداری قفس‌ها
✔ شدت و مسیر جریانات دریایی که در کمتر از ۲۰ کیلومتر می‌تواند تغییرات زیادی داشته باشد
✔ جنس بستر دریا که می‌تواند در فاصله کمتر از ۲۰۰ متر از گل و لای به سمت بستر سخت تغییر کند
✔ میزان شوری، PH و دمای آب که تأثیر مستقیم بر رشد و سلامت ماهیان دارد
برخی افراد تصور می‌کنند که اگر منطقه‌ای توسط نظام مهندسی و اداره شیلات برای پرورش ماهی در قفس تخصیص داده شود، این منطقه از نظر تمامی فاکتورهای زیست‌محیطی و مهندسی مناسب است. اما در واقعیت، شرایط محیطی می‌تواند در فواصل کوتاه تغییرات چشمگیری داشته باشد و بدون بررسی‌های دقیق، ممکن است پروژه با چالش‌های بزرگی مواجه شود.
پارامترهای ضروری در مطالعات پهنه دریایی
برای طراحی و استقرار قفس‌های پرورش ماهی، حداقل شش فاکتور کلیدی باید در اختیار تیم مهندسی قرار گیرد:
- پارامترهای باد و طوفان
✔ سرعت و جهت باد در فصول مختلف
✔ تأثیر طوفان‌های فصلی بر پایداری قفس‌ها - پارامترهای امواج
✔ ارتفاع و قدرت امواج در شرایط مختلف جوی
✔ تأثیر امواج بر قفس‌ها و لنگرگاه‌های مورینگ - پارامترهای جریانات زیر آب
✔ شدت و مسیر جریانات دریایی
✔ تغییرات جریانی در فصول مختلف - پارامترهای جزر و مد
✔ دامنه جزر و مد و تأثیر آن بر نصب قفس‌ها
✔ تغییرات سطح آب و تأثیر آن بر ایمنی مزرعه - پارامترهای جنس بستر و شیب آن
✔ نوع رسوبات بستر دریا (ماسه‌ای، گلی، سنگی)
✔ تأثیر جنس بستر بر نصب و استقرار لنگرها - پارامترهای عمق و توپوگرافی بستر دریا
✔ بررسی پستی و بلندی‌های بستر دریا
✔ عمق مناسب برای استقرار قفس‌ها بدون آسیب به زیستگاه‌های دریایی
در کنار این شش فاکتور، مزارع پیشرفته همچنین مطالعات بیولوژیکی و اکولوژیکی را نیز انجام می‌دهند. این بررسی‌ها شامل:
- بررسی شرایط دمایی، PH و شوری آب
- مطالعه پوشش گیاهی دریایی و فیتوپلانکتون‌ها
- بررسی زی‌پلانکتون‌ها، نرم‌تنان و سخت‌پوستان منطقه
- ارزیابی تأثیر سایر گونه‌های آبزی بر اکوسیستم مزرعه
روش‌های مطالعه و نمونه‌گیری در مطالعات پهنه دریایی
برای انجام مطالعات دقیق پهنه دریایی، از تجهیزات و تکنیک‌های مختلفی استفاده می‌شود:
- نمونه‌گیری از بستر دریا تا عمق یک متر برای بررسی جنس رسوبات و ساختار زیستی
- نمونه‌گیری از آب برای بررسی کیفیت و ترکیبات شیمیایی
- عمق‌سنجی و بررسی توپوگرافی بستر دریا
- استفاده از داده‌های ایستگاه‌های هواشناسی برای تحلیل وضعیت جوی
- نصب دستگاه CTD (Conductivity, Temperature, Depth) برای اندازه‌گیری شوری، دما و عمق آب
- نصب دستگاه ADCP (Acoustic Doppler Current Profiler) برای تحلیل جریانات دریایی
برخی از این آزمایشات باید چندین بار و در زمان‌های مختلف انجام شوند تا تغییرات فصلی و محیطی به‌درستی بررسی شوند.
چرا مطالعات پهنه دریایی یک سرمایه‌گذاری ضروری است؟
نادیده گرفتن این مرحله می‌تواند منجر به خسارات مالی و عملیاتی جبران‌ناپذیری شود. بسیاری از پروژه‌های ناموفق در صنعت پرورش ماهی در قفس، ناشی از عدم انجام مطالعات امکان‌سنجی و بررسی دقیق محل نصب قفس‌ها بوده‌اند.
سرمایه‌گذاری در مطالعات پهنه دریایی، یک هزینه نیست، بلکه یک بیمه برای موفقیت پروژه است.
5 مزیت مطالعات پهنه دریایی
- جلوگیری از جابجایی ناگهانی قفس‌ها و از بین رفتن سرمایه
- کاهش ریسک پارگی تورها و فرار ماهیان
- بهینه‌سازی هزینه‌های نگهداری و تعمیرات قفس‌ها و سیستم مورینگ
- افزایش بهره‌وری پرورش ماهی و کاهش تلفات
- رعایت استانداردهای زیست‌محیطی و کاهش آلودگی دریایی
مطالعات پهنه دریایی (Site Survey) گام نخست و اساسی در موفقیت پرورش ماهی در قفس است. بدون انجام این مطالعات، ریسک‌های عملیاتی، هزینه‌های غیرمنتظره و مشکلات زیست‌محیطی افزایش می‌یابند.
سرمایه‌گذاری در بررسی و تحلیل دقیق شرایط محیطی، یک راهکار هوشمندانه برای تضمین موفقیت و بهره‌وری بالاتر در صنعت آبزی‌پروری است.
اگر به دنبال یک پرورش ماهی پایدار، کم‌ریسک و سودآور هستید، مطالعات پهنه دریایی را جدی بگیرید!